«Ελληνας στην ψυχή... χωρίς ταυτότητα!»

«Το παιδομάζωμα δεν σχετίζεται με την αλλαγή φρονημάτων. Ηταν ιερή πράξη, αφού σώθηκαν παιδιά. Δεν ήταν εκδιωγμός. Ο Εθνικός Στρατός τούς σκότωνε βομβαρδίζοντας τις περιοχές όπου κατοικούσαν, οπότε έπρεπε να φυγαδευθούν

. Τότε ο Δημοκρατικός Στρατός αποφάσισε για να τα προστατεύσει να τα μεταφέρει σε σοσιαλιστικές χώρες. Αντικειμενικά αν λύναμε μεταξύ των ετών 1941-1945 τον πόλεμο και δεν οδηγούμασταν στον Εμφύλιο, δεν θα υπήρχαν τα γνωστά αποτελέσματα», τονίζει ο 91 χρόνων σήμερα συνταξιούχος καθηγητής Λογοτεχνίας Γιάννης Σταμένης, ο οποίος ζει στη γειτονική Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, στα Σκόπια.

Γεννημένος το 1923 στο Πολύσταμο Φλώρινας, πήρε μέρος στην Αντίσταση από το 1941, στο Δημοκρατικό Στρατό και αφού πολέμησε κατά τη διάρκεια του πολέμου, τελικά λόγω των φρονημάτων και της κατάταξής του στο Δημοκρατικό Στρατό φυλακίστηκε πολλές φορές σε Θεσσαλονίκη, Λήμνο, Μακρόνησο, Φλώρινα. Μαζί με τους Γιάννη Ρίτσο, Κώστα Βερόπουλο, Λεωνίδα Κύρκο, Γιώργο Μεγαλομάστορα κ.ά.

Το 1949 αναχωρεί σαν πολιτικός πρόσφυγας για την πρώην Σοβιετική Ενωση και σπουδάζει Ρωσική Φιλολογία. Το 1953, στην Τασκένδη πλέον έπειτα από αρκετά χρόνια ταλαιπωρίας, παντρεύεται τη Δάφνη Καζία, γεννημένη στις Καρυές των Πρεσπών το 1934, που είναι ένα από τα παιδιά του παιδομαζώματος, η οποία ακούγοντας τη συζήτησή μας έρχεται δακρυσμένη από την κουζίνα της και μου λέει, «τα παιδιά σας, τα παιδιά σας να προσέχετε», δείχνοντας τον πόνο που κουβαλά 66 χρόνια.

Και συνέχισε: «Ημουνα 14 χρόνων κοριτσάκι. Το παιδομάζωμα δεν ήταν "μάζεμα", ήταν η σωτηρία μας. Και αντί να ευγνωμονούν το Δημοκρατικό Στρατό για τη σωτηρία μας, τον κατηγορούν». Τότε παρεμβαίνει ο μπαρμπα-Γιάννης και φιλοσοφώντας σημειώνει: «Ο άνθρωπος κάνει ζημιά όταν βλέπει τα προβλήματα και τα κλείνει στο μικρόκοσμό του, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζεται ως εθνικόφρων ήρωας».

Τα λάθη

Κάποια στιγμή «καρφώνει» το βλέμμα του στο κενό και χαμηλόφωνα λέει: «Το παιδομάζωμα το εκμεταλλεύτηκαν πολλοί για προσωπικούς και πολιτικούς λόγους, εντός-εκτός. Αυτό είναι ένα από τα λάθη ένθεν κακείθεν. Ενώ το δεύτερο και καθοριστικότερο είναι ότι κακώς δόθηκε αμνηστία μόνο στα μέλη του Δημοκρατικού Στρατού που βρίσκονταν εντός της ελληνικής επικράτειας και δεν συμπεριέλαβε και όλους εμάς που βρισκόμασταν εκτός ελληνικών συνόρων».

Και συμπληρώνει: «Πολλές φορές ο άνθρωπος γυρνά πίσω και επιθυμεί να δει τα πράγματα εκείνα που δεν τα είδαν οι άλλοι, ώστε να μην επαναληφθούν τα λάθη. Αγαπώ την πατρίδα και το λαό μου όσο τίποτε στον κόσμο».

Συνεχίζοντας, αναπολώντας, μιλώντας για το παρελθόν, αναφερθήκαμε και στην παραμονή του στα Σκόπια, θέτοντάς του το ερώτημα γιατί δεν επέστρεψε οικογενειακά στην Ελλάδα. Πριν μου απαντήσει, με κοίταξε για κάμποσο και είπε: «Το 1962 ξεκινήσαμε με τη Δάφνη για την επιστροφή "στην Ιθάκη μας". Ακόμη η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη να μας υποδεχθεί.

»Οταν φύγαμε από την Τασκένδη η τότε ηγεσία του Ομοσπονδιακού κράτους της Γιουγκοσλαβίας μάς πρότεινε να παραμείνουμε στα Σκόπια, ώστε όταν ανοίξουν τα σύνορα να είμαστε κοντά για να περάσουμε στην Ελλάδα. Κάτι βέβαια που δεν έγινε ποτέ. Εκτοτε ζούμε εδώ και δίδαξα Ρωσική Λογοτεχνία στην Παιδαγωγική Ακαδημία των Σκοπίων και στο Εργατικό Πανεπιστήμιο την Ελληνική Γλώσσα».

Πολυγραφέστατος στη διδασκαλία της ελληνικής για ξένους, μεταφραστής από τα ελληνικά στα σλάβικα ελληνικών ποιημάτων και διηγημάτων, ποιητής που συνέγραψε ποιήματα για τον Ρίτσο, τον πατέρα του που δεν γνώρισε και επισκέφθηκε τον τάφο του στην Αμερική το 1971 κ.ά., ενώ από το 1974 μέχρι πρότινος δίδασκε την ελληνική γλώσσα σε όλους που ήθελαν να τη μάθουν.

Το ενδιαφέρον όμως, όπως μου «αποκάλυψε», επικεντρώνεται στο γεγονός ότι μεταξύ των εκατοντάδων μαθητών του ήταν γόνοι Ελλήνων που επιθυμούσαν να μάθουν τη μητρική τους γλώσσα.

Αμαρτία...

Αναφερόμενος στην περίοδο που δίδασκε τα ελληνικά, είπε «κανένας Σκοπιανός, Γιουγκοσλάβος δεν με ρώτησε γιατί διδάσκω ελληνικά. Απεναντίας μου ζητούσαν να συνεχίσω να διδάσκω». Πικραμένος, συμπλήρωσε «από την Ελλάδα κανένας δεν ενδιαφέρθηκε να με ρωτήσει γιατί διδάσκω ελληνικά και παρέχω ελληνική παιδεία.

»Κανένας δεν ασχολήθηκε να με ρωτήσει γιατί συνεχώς έγραφα βιβλία εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας!». Και μονολογώντας, είπε «πού ήσουν ελληνική κυβέρνηση να δεις ότι τα ελληνικά γράμματα στα Σκόπια διδάσκονταν από έναν που δεν του επέτρεψες να επιστρέψει σαν Ελληνας στην πατρίδα του, επειδή είχε το θάρρος να πολεμήσει το Γερμανό κατακτητή, τους Ιταλούς. Και μετά φυλακίσθηκε. Δεν είναι αμαρτία;». Και συμπλήρωσε: «Μη νομίσουν οι πρώην και νυν κυβερνώντες ότι είναι μεγάλοι πατριώτες. Ο πατριώτης φαίνεται στις μάχες, στον αγώνα υπέρ της πατρίδας».

Είχε «ανάψει» ο Γιάννης Σταμένης. Γεμάτος γνώσεις, ιστορία, θύμησες, απογοήτευση και πικρία ήταν έτοιμος να πει και άλλα, πολλά, σημειώνοντας ίσως παραπομπές από τον Εμφύλιο και για όλα αυτά που δεν τα διαβάζουμε, γιατί δεν θέλησαν να τα γράψουν.

Τον σταμάτησα, όμως, και τον προκάλεσα με ένα ερώτημα που δεν θα έπρεπε να του κάνω, αλλά του το έκανα: «Αισθάνεσαι Ελληνας;». Με κοίταξε και μου είπε «μη μου ανοίγεις πληγές, γιατί δεν γνωρίζω αν τις αντέξω. Δίδαξα ελληνικά. Συνεχίζω και γράφω προωθώντας την ελληνική παιδεία. Εγραψα ελληνικά παραμύθια» και συμπλήρωσε: «Η Δεξιά της εποχής εκείνης "φορούσε" στολή Γερμανού και δεν ντρεπότανε. Υποφέρω. Είμαι ιδεολόγος. Και συνεχίζω να έχω την ίδια ιδεολογία, παρά τα 91 χρόνια μου.

»Δεν αγωνίστηκα για το προσωπικό μου συμφέρον. Πάλεψα για το λαό μου. Γεννήθηκα κάπου, που το μέρος αυτό ήθελε θυσίες και ζητούσε μιαν άλλη ζωή. Είχα πει στη μακαρίτισσα μάνα μου: "Μητέρα, και να πεθάνεις εγώ θα πάω για αντάρτης. Σε αγαπώ"».

Ο πόνος

Αισθάνθηκα ότι είχε κουραστεί ψυχικά, δυνατός όμως στη θέληση για ομιλία τον ρώτησα «νιώθεις πικρία;». «Δεν χρειάζεται να το λέω εγώ. Αρκεί να το αισθάνεται ο συνομιλητής μου. Μπήκα στην Εθνική Αντίσταση ενώ ήμουν πλούσιος από την οικογένειά μου. Δεν πήγα για να γίνω υπουργός και να αποκτήσω χρήματα. Εχασα χρήματα, δεν κέρδισα. Αλλά δεν διαμαρτύρομαι.

»Πολλές φορές αποτάθηκα στις Ελληνικές Αρχές για να πάρω ελληνική υπηκοότητα και ελληνικό διαβατήριο και μου αρνήθηκαν, χωρίς να αιτιολογήσουν την άρνησή τους. Προσωπικά γνωρίζω την αιτία: ήμουνα ένα παιδί που έκανα το καθήκον μου προς την πατρίδα και το λαό μου. Χωρίς κανένα προσωπικό συμφέρον. Δεν γνωρίζω αν ορισμένοι άνθρωποι, που έκαναν λάθη, τους τίπτει η συνείδησή τους για τα λάθη που έκαναν. Δεν φταίει η πατρίδα. Ο πόνος μου είναι για τους ανθρώπους που κυβέρνησαν και καθοδήγησαν την πατρίδα. Δεξιούς και αριστερούς»

Μετά την τελευταία παράγραφο των λεγομένων του, που ήταν και το βαθυστόχαστο των απόψεών του μια και ήταν ένα «κατηγορώ» προς όλες τις κατευθύνσεις, δεξιές και αριστερές, τον αποχαιρέτησα και ενώ βρισκόμουν στην πόρτα, άκουσα από μέσα τη φωνή της κυρα-Δάφνης να λέει «έχετε παιδιά; Τα παιδιά σας να προσέχετε, τα παιδιά σας».